Początki Lublina
Początki Lublina zależy wiązać z XI wiekiem i osiedlem o nazwie Czwartek (nazwa tego wzgórza zaczerpnięta została od jarmarków, które odbywały się w czwartki). Na przełomie XII i XIII stulecia osada zyskała na znaczeniu ze względu na swoje położenie na terenach ówczesnego państwa polskiego i zorientowanej na wschód polityki książąt piastowskich. Pomogło to w przenikaniu się wpływów kulturowych i kontaktów handlowych, które później rzutowały na oblicze i rozwój miasta.
Nadanie praw miejskich
Prawa miejskie Lublin uzyskał jeszcze za czasów Bolesława Wstydliwego (około 1257 roku), jednak nie zachował się akt lokacyjny. Jednak za panowania Władysława I Łokietka, 15 sierpnia 1317 roku po raz kolejny Lublin uzyskał prawa miejskie. W tym czasie dokonano reorganizacji miasta. Układ urbanistyczny zaczął odbiegać od typowego, szachownicowego układu miast średniowiecznych. Przypuszcza się, że jest to następstwo włączenia w jego przestrzeń dawnej osady miejskiej.
Przez długi czas miasto było przede wszystkim przygranicznym centrum władzy państwowej i administracji kościelnej. Przełomowe znaczenie dla jego rozwoju miała unia polsko-litewska z 1385 roku zawarta w Krewie. Lublin wówczas znalazł się na styku trzech stref gospodarczych oraz na szlaku łączącym stolice dwóch państw jagiellońskich – Krakowa i Wilna. Od tej pory Lublin stał się jednym z najświetniejszych ośrodków miejskich rozległego państwa polsko-litewskiego, położonym w jego geograficznym, gospodarczym i politycznym centrum.
Unia polsko-litewska
Jednym z największych dokonań Jagiellonów było zawarcie 1 lipca 1569 roku w Lublinie unii polsko-litewskiej. Było to ważne wydarzenie na arenie międzynarodowej, które wyznaczało kształt polityczny państwa. Podpisanie oraz zaprzysiężenie nastąpiło na Zamku Lubelskim. Unia łączyła Królestwo Polskie i Wielkie Księstwo Litewskie w jeden organizm państwowy – Rzeczpospolita Obojga Narodów, w której rządził jeden monarcha. Od tego momentu wspólna była polityka zagraniczna i moneta, odrębne zaś skarb, administracja, sądownictwo i wojsko.
Wielokulturowość i wieloreligijny Lublina
Lublin położony jest na pograniczu kulturowym wschodniego i zachodniego chrześcijaństwa. Istniejące tu jeszcze we wczesnym średniowieczu szlaki handlowe sprawiły, że przez wieki miasto tworzyło barwną, wielokulturową i wieloreligijną społeczność. Mieszkali tu Rusini, Żydzi, Niemcy, Turcy, Ormianie, a także Szkoci, Francuzi, Grecy, Holendrzy i Anglicy. Warto wspomnieć o dużej roli kulturowej, którą odegrali Włosi. Ich dokonania widoczne są do tej pory w wystroju architektonicznym niektórych kościołów okresu renesansu i baroku.
W XVI i XVII wieku miasto było głównym ośrodkiem reformacji – działała tu jedna z ważniejszych gmin braci polskich. Koniec wieku XVII i XVIII to okres, kiedy rozkwit przeżywa społeczność Rusinów. Zamieszkiwali oni te tereny już od średniowiecza, zaś w 1588 roku powstało w Lublinie bractwo cerkiewne.
Żydzi byli najsilniejszą grupą społeczną tuż obok Polaków. Pierwsze wzmianki o lubelskiej gminie żydowskiej pochodzą z drugiej połowy XV wieku. Już w XVI znaczeniem i zasobnością dorównywała niemal gminom krakowskiej i lwowskiej. Oprócz akademii talmudycznej i jednej z pierwszych na ziemiach polskich hebrajskich drukarni, od 1580 roku oficjalnie urzędował w Lublinie żydowski „Sejm Czterech Stron Świata”. Okres II wojny światowej i likwidacja dzielnicy żydowskiej wraz z synagogami i kirkutami, sprawiły, że do dziś zachowała się jedynie część obiektów świadczących o codziennym życiu, kulturze i obyczajach Żydów.
Okres zaborów
Jednym z najcięższych momentów dla Polski był właśnie okres zaborów. Znaczne zubożenie mieszkańców miasta przyniosły początki rządów austriackich i związanych z tym kontrybucji. W 1809 miasto zostało włączone do Księstwa Warszawskiego natomiast w 1815 stało się częścią Królestwa Kongresowego w zaborze rosyjskim. Po powstaniu listopadowym miasto dotknęły represje, przemysł i handel podupadły, a cenzura skutecznie hamowała rozwój życia kulturalnego. Ożywienie przyniosły dopiero lata 60. W tym czasie miasto stało się ważnym ośrodkiem władzy Rządu Narodowego. W roku
- 1873 ludność miasta wynosiła 28,9 tys., a w 1897 wzrosła do 50,2 tys.
- 1877 zbudowano pierwsze połączenie kolejowe oraz powstała dzielnica przemysłowo-handlowa
Nastąpiły także widoczne przeobrażenia w stosunkach społecznych – powstała warstwa zamożnej burżuazji. Formował się kształt urbanistyczny miasta – rosły dysproporcje między bogatym śródmieściem a dzielnicami położonymi na peryferiach. Lato 1915 roku przyniosło koniec rządów rosyjskich w mieście, jednak rabunkowa polityka władz austro-węgierskich odbiła się to na stanie gospodarczym i przemysłowym Lublina. W listopadzie 1918 roku właśnie w naszym mieście Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej Ignacego Daszyńskiego ogłosił swój manifest.
II wojna światowa
Niemcy wkroczyli do Lublina 18 września 1939 roku. Już w listopadzie rozpoczęły się pierwsze aresztowania, łapanki, wysiedlenia i egzekucje. Symbolem okupacji stało się więzienie na Zamku oraz siedziba gestapo „Pod Zegarem”, w roku 1941 rozpoczęto budowę wielkiego obozu koncentracyjnego na Majdanku. Zamieszkujących w Lublinie Żydów hitlerowcy zamknęli w getcie, które obejmowało znaczną część dzielnicy żydowskiej. W kwietniu 1942 roku zostali wywiezieni do obozów zagłady w Treblince, Sobiborze, Bełżcu i na Majdanek. Liczbę ofiar tego ostatniego szacuje się na około 360 tys., z czego 40% to ludność żydowska. Lubelskie „miasto żydowskie” zostało doszczętnie zniszczone.
Od początku wojny Lublin był ważnym ośrodkiem dla tworzenia się struktur ruchu oporu. W 1944 roku jednostki Armii Krajowej i Armii Ludowej wzięły udział w walkach z garnizonem niemieckim, a do miasta wkroczyły oddziały radzieckie. W sierpniu tego samego roku do Lublina przeniósł swoją siedzibę PKWN czyli Krajowa Rada Narodowa oraz sztab główny Wojska Polskiego. Oprócz przedstawicieli partii i stronnictw politycznych przebywali tu twórcy kultury, pisarze, uczeni. Przez kilka miesięcy Lublin był stolicą tzw. Polski Lubelskiej.